Ik voel me al een tijd gestresst. Ik weet dat dit onder andere komt doordat ik machteloos zit te kijken hoe we in de wereld te weinig doen tegen klimaatverandering. Door deze stress heb ik lichamelijke klachten (spanning) en voel ik me neerslachtig. Het is moeilijk om ‘iets leuks’ te gaan doen als je het idee hebt dat iedereen om je heen lachend de wereld kapot maakt. Wat is er dan nog leuk? En in deze wereld is het ook nog eens zo dat je nauwelijks iets leuks kan doen zonder dat daar een negatief effect tegenover staat, namelijk energieverbruik, materiaalverbruik, en de ultieme showstopper: tijd die je had kunnen besteden aan het beter maken van de wereld.
Een paar jaar terug kreeg ik een soort controledwang over mijn eigen gedrag: als niemand iets doet, dan moet ik álles goed doen voor het klimaat. Het was in een tijd dat ik net verhuisd was en er beslissingen genomen moesten worden over vloeren, behang, verf, enzovoort. Elk van die beslissingen moest zo min mogelijk impact hebben op de wereld om mij heen. En ik kon niet verkeerd zagen en iets weg moeten gooien, het moest in één keer goed. Destijds at ik nog af en toe vlees (meestal biologische kip), maar dat was natuurlijk heel ‘kostbaar’ wat betreft klimaatimpact. Als ik vlees over datum had laten gaan dan kon dat echt als een trap in mijn gezicht zijn. Dat perfectionisme was mijn manier om om te gaan met het feit dat er om me heen veel te weinig gebeurde om iets te doen tegen dat probleem.
Inmiddels heb ik die controledwang niet meer. Ik weet dat ik écht alles doe wat ik kan en dat de wereld een stuk beter zou zijn als iedereen zo zou leven als ik. Ik heb geen schuldgevoel meer. Ik heb ook het idee laten varen dat ik “de wereld beter kan maken”. Mensen vinden het klimaat al 40 jaar niet zo belangrijk, dus dat gaat ook niet opeens magisch gebeuren.
Het probleem is alleen dat mijn negatieve gevoel hierdoor niet verminderd is, integendeel. Ik ben nog steeds machteloos, zo niet meer dan voorheen. De wereld gaat nog steeds kapot. Ik wil dit niet zien, ik wil hier geen deel van uitmaken. Ik ontwikkel een walging voor mensen, met name hogeropgeleiden, die voldoende capaciteit hebben om het probleem te erkennen én voldoende geld hebben om andere keuzes te maken, en die dat geld besteden aan een vakantie naar Bali. Ieder jaar. Willful ignorance.
Ik heb onder andere RSI-klachten en heb in dat kader al een paar langdurige trajecten met een psycholoog bewandeld. Ik begin het gevoel te krijgen dat de psychologie niet echt voorbereid is op dit soort problemen. In mijn behandeling ging het heel erg over je eigen perfectionisme, dat jij moet voldoen, en waarom dan. En dat klopt: ik ben perfectionistisch. Alleen: dat is niet de reden waarom ik vind dat we meer moeten doen aan klimaatverandering. Dat vind ik omdat het de waarheid is: als we niet meer doen, dan wordt het klimaat op aarde onleefbaar. Dat is moreel zó verwerpelijk, dat kan ik niet laten gebeuren.
Bij behandeling van psychologische problemen gaat het vaak erover wat jijzelf kunt doen, juist als het gaat om dingen van buitenaf. Je moet er anders naar gaan kijken, zodat je er beter mee om kunt gaan. Als je ruzie hebt met je moeder, moet je je afvragen wat je van haar verwacht en waarom. En als je al 30 jaar weet dat je moeder niet zo is, dan moet je dat accepteren, om jezelf rust te geven. Zodra je niet meer die te hoge verwachtingen van haar hebt, kun je beter met haar omgaan. Zo ook bij een verbroken relatie (zie het als een nieuwe kans) of als je je gevangen voelt in je baan. Heb je echt geen andere opties? Wat zou er mis kunnen gaan als je actie onderneemt? Waarom ben je daar bang voor?
Die dingen helpen me echter niet. Ik verwacht niet meer van mensen dat ze het met me eens zijn, of dat ze misschien niet gaan vliegen omdat ik ze verteld heb hoe slecht dat is. Maar dat lost het probleem niet op. Ik heb nog weinig handvatten kunnen vinden tegen neerslachtigheid door een grote feitelijke waarheid zoals klimaatverandering. Dat heeft gewoon weinig met perceptie te maken. Het gaat me er niet om dat ik per se een bijdrage moet leveren aan de oplossing, of dat mensen het met mij eens moeten zijn omdat ik anders alleen ben. Het gaat me erom dat we dit moeten oplossen, omdat dieren en mensen in derdewereldlanden hier ontzettend onder zullen gaan lijden. Het gaat niet om mijn ego, dat zal me worst wezen.
De andere weg die je kunt bewandelen is relatieveren van het probleem. Mijn beide ouders doen dat, mijn vader iets vriendelijker dan mijn moeder. Mijn vader houdt vertrouwen in de veerkrachtigheid van de natuur. Hij ziet het net als ik verkeerd gaan, maar zijn eerbied voor de natuur brengt hem tot dit optimistische beeld. Op zich mooi, ware het niet dat biologen al jaren waarschuwen dat de veerkrachtigheid van de natuur hier niet tegen op kan boksen. Mijn moeder gooit het over een andere boeg, die ik erg vervelend vind. Zij zegt: “En wie ben jij dat je denkt zó zeker te weten dat er geen oplossing meer is?”. Ze beticht me eigenlijk van arrogantie, ook al weet ik dat het goed bedoeld is. Zij denkt dat de werkelijkheid anders is dan ik denk, volgens mij puur alleen omdat het zo pessimistisch is. Maar pessimistisch is niet per definitie onrealistisch.
Van de moderne psychologie komt geen antwoord, omdat ze wat mij betreft te veel op het ego gericht is. Beide manieren om er mee om te gaan, nl. er anders naar kijken of twijfelen aan je eigen voorstelling van zaken, manipuleren jouw blik op de de werkelijkheid, en dat is prima als het gaat om vormbare zaken zoals je gevoelens, maar niet als het gaat om een feitelijke staat van de wereld. Als het flatgebouw waarin je woont in de fik staat, en jij staat in je eentje te blussen terwijl de anderen gewoon naar hun werk gaan, dan helpt het toch ook niet om te relativeren of het flatgebouw in brand staat?
Laten we er nou eens van uitgaan dat het ongeveer klopt wat de wetenschap zegt. Wat kan ik dan nog doen om me beter te voelen? Hoe maak ik er het beste van, terwijl ik als individu geen macht kan uitoefenen op het probleem? Terwijl ik zie dat we nog geen moment in de juiste richting gaan, en we nog maar ongeveer 10 jaar hebben om een grote omslag te maken?
Ik denk dat de enige oplossing voor mijn eigen welbevinden is om volledig op te geven, en in plaats van te vechten zoveel mogelijk te genieten van de natuurlijke wereld om me heen. Mijn eigen gedrag net als nu gericht op zo min mogelijk impact, maar stoppen met mijn baan in deze sector. Ik wil niet trekken aan een dood paard. Ik wil léven, maar wel op een manier die ik me moreel kan verantwoorden. Klein wonen, weinig werken, veel wandelen en fietsen, waarschijnlijk geen kinderen.
Een ander deel van mij is daar nog niet klaar voor. Ik wil nog niet accepteren dat de mens zó overmoedig, zó dom is geweest. We zouden het tij nog kunnen keren, als we willen! Als ik maar hard genoeg hieraan werk! Maar ik weet dat het een kwestie van tijd is: eigenlijk was mijn generatie al te laat om nog iets te kunnen doen. Toen de top in Kopenhagen mislukte was ik net 2 jaar aan het studeren. Het oplossen van het klimaatverandering was helemaal niet de uitdaging van mijn generatie: het was die van de vorige. De uitdaging van mijn generatie is hoe we moeten omgaan met deze dystopische toekomst.
Wat moet ik doen? Ik heb het antwoord nog niet.