Ik schrijf al een tijdje niks meer op dit blog. Het was ergens een fijne uitlaatklep, maar aan de andere kant krijg je geen energie van boosheid. De reden om toch weer eens iets erop te zetten was dit artikel van de Volkskrant, waarin het hebben van “klimaatpijn” genoemd wordt. Ik dacht dat ik het zelf bedacht had, maar het ligt ook wel erg voor de hand natuurlijk.
Er zijn (gelukkig) psychologen die de stress en moedeloosheid die sommige mensen door klimaatverandering ervaren serieus nemen en bespreken hoe je, zonder het probleem te ontkennen, toch verder kunt met je leven. Op een manier waar je je goed bij voelt. Ik heb zelf geen gebruik van een klimaatpsycholoog gemaakt, omdat ik in mijn omgeving met genoeg mensen kon praten, maar kan me voorstellen dat het voor mensen die een minder begripvolle kring mensen om zich heen hebben een uitkomst kan zijn. De beschreven gevoelens zijn me in ieder geval niet onbekend.
In alle vormen van media waarin dit soort zaken besproken wordt, wordt vaak ook een ‘deskundige’ aan het woord gelaten die kritiek levert. Wat me opvalt in al die media, is dat de criticaster vaak fundamenteel niet begrijpt waar dit over gaat. Zo ook weer hier:
Collega-hoogleraar psychologie Viktor Lamme (…) signaleert dan ook geen grote behoefte aan klimaatpsychologen in de Nederlandse geestelijke gezondheidszorg. ‘Het is een leuk etiket om jezelf op te plakken, klimaatpsychologen zien wellicht een gat in de markt. Je kunt die behoefte ook creëren; angst is besmettelijk en mensen zijn kuddedieren, dus als je veel hoort over klimaatangst in de media en toch al psychisch kwetsbaar bent, is er best kans dat je het oploopt. Maar ik zie het vooral als een modeverschijnsel. Twintig jaar geleden was iedereen bang voor zure regen, maar niemand belandde bij de psycholoog.’
Ook nu is er weinig vraag naar therapie voor klimaatstress, meldt desgevraagd de woordvoerder van de Nederlandse vereniging van ggz-organisaties. ‘De ggz kent geen specifieke psychische aandoeningen die met klimaat te maken hebben. Er kunnen veel redenen zijn waarom mensen depressief worden of een angststoornis ontwikkelen. Klimaatverandering als aanleiding daarvoor is nieuw voor ons.’ De club van ggz-instellingen voegt daaraan toe te ‘willen waarschuwen’ voor behandelaren die propageren een speciale methode te hebben ontwikkeld. ‘In alle erkende behandelmethoden van angststoornissen of depressies wordt geen onderscheid gemaakt op de factor klimaat.’
Waarna klimaatpsycholoog Sara Helmink meteen aangeeft dat zij ook niet zegt dat ze onderscheid maakt op de behandeling voor ‘klimaat’, maar de toon is alweer gezet. Een ‘gat in de markt’, ‘modeverschijnsel’, ‘waarschuwen voor behandelaren’. Het punt is nu juist dat het geen stoornis is om je druk te maken om klimaatverandering. Het is namelijk een echt probleem. Een heel groot probleem, waar je zelf heel weinig echte invloed op uit kan oefenen, in die zin dat het niet weg gaat als jij alles goed doet maar de rest van de wereld niet.
Het is mijns inziens juist goed dat klimaatpsychologen zich realiseren dat dat het punt van jouw ‘klimaatpijn’ is: een groot probleem, dat je ziet gebeuren, buiten jouw macht. Dat is namelijk iets heel anders dan psychologische behandeling voor iets wat jij veel groter maakt dan het is (de behandeling van smetvrees bijvoorbeeld).
Hetzelfde onbegrip heb ik een keer gezien in Nieuwsuur (2019) dat ging over mensen die geen kinderen willen vanwege klimaatverandering. Een tegenwerping was dat het onlogisch was om de uitstoot die jouw kinderen gaan hebben aan jou zelf toe te rekenen (zonder mensen geen ethiek, dit is een bekend filosofisch dilemma). Ergo: die mensen denken niet rationeel na (maar dat zeggen we natuurlijk niet hardop in de uitzending). Ik hoor vooralsnog ook tot die groep, maar de reden is niet dat ik mijn uitstoot wil verminderen door geen kinderen te hebben; de reden is dat ik geen kinderen in een wereld wil brengen die zo naar de klote gaat. Zowel vanwege de daadwerkelijke gevolgen van klimaatverandering (rampen, vluchtelingen, hongersnood etc.), als vanwege de pijn die ik hier al vaker beschrijf: dat je je ontzettend alleen voelt, omdat bijna niemand dit echt serieus neemt en je jezelf niet de hele tijd wilt verdedigen omdat je afwijkt van “normaal”. Ik zou mijn kinderen opvoeden zoals ik het goed vind, maar dat betekent dat zij zich al vanaf jonge leeftijd moeten gaan verweren waarom ze geen vlees of zuivel eten, waarom ze niet ver op vakantie gaan, niet het nieuwste speelgoed hebben etc. etc. etc. Tot op zekere hoogte hoort dat erbij als kind, maar niet als dat betrekking heeft op letterlijk alles wat je doet en bent. Dat wens ik ze gewoon niet toe.
Terug naar het stuk in de Volkskrant: als ik dit soort stukken gelezen heb denk ik altijd weer dat ik het van te voren had kunnen voorspellen. Als ik het groter trek, is dit misschien wel gewoon dé mediaformule voor het bespreken van een probleem: je laat een deskundige die het probleem goed kent genuanceerd beschrijven wat het probleem is, dan laat je een (pseudo)deskundige die er verder vanaf staat dat probleem afzwakken door het verkeerd te omschrijven waardoor het allemaal niet zo erg is of niet bestaat, en dan eindig je al dan niet nog eens met de deskundige die zijn persoonlijke raad meegeeft. Alleen nog even een clickbait titel verzinnen en het werk is weer gedaan.